Sayın Ağabeyim Ali Gündüz Beyefendiden alıntılanmıştır..
YELKENLİ YATLARDA MOTOR NASIL ÖLDÜRÜLÜR!Tam hedefinize yaklaşmışken bunu anlayan hınzır rüzgâr gitmek istediğiniz yönden esmeye başlar. Demir yerine aydınlıkta yetişmek için motorunuzu çalıştırıp, motor-yelken hızlı bir seyre başlarsınız. Acaba bu yaptığımız iş motorumuz için uygunmudur? Yazımızda bu soruya cevap arayacağız.
Governör
Yelkenli teknelerimizde bulunan dizel motorun gaz kolu, makinanın yüküne bakmaksızın devri ayarlamaktadır. Bu işi yapmak için gaz kolu governör adı verilen bir santrifüj regülatörü ayarlar. (Şekil 1)
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş Yap Bu governörü eski buhar makinalarında-mesela buharlı lokomotiflerde- görmek mümkün idi. Ancak dizel motorlarda governör mazot enjektörünün içine yerleştirilmiş olup göze görünmez.
Hava girişi
Motorun hava girişini kontrol eden bir cihaz bulunmamaktadır. Herhangi bir devirde motorun emdiği hava yükten bağımsız olarak hep aynıdır. Dolayısı ile, örnek olarak, 3000 devirde emilen hava miktarı 1500 devirde emilen hava miktarının iki misli olmaktadır. (Şekil 2)
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş Yap Böylece belli bir motor devrinde motor tarafından emilen havanın sabit, ancak enjekte edilen yakıtın yüke bağlı olarak değişmekte olduğunu anlamış oluruz. Yük ise uskurun, teknenin su ve havaya karşı gösterdiği direnci yenmek için ihtiyacı olan güç demektir. Bu ise denizin durumu, rüzgârın şiddeti ve hatta karinanın temizliği ile değişir.
Yakıt hava oranı
Marin dizellerde yakıt hava oranı değişken olmaktadır. Yanmakta olan bir yakıt hava karışımında yakıt göreceli olarak hava miktarından fazla ise alev sıcaklığı düşük olmaktadır. Buna karşılık yakıt miktarı havaya göre az ise alev sıcaklığı yüksek olmaktadır. Bu olay Bunsen beki analojisi ile gözlemlenebilir. (Şekil 3)
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş Yap Yüksüz-sıcak!
Buradan çıkacak sonuç ise bir motor az yüklü veya hiç yüksüz çalışıyorsa karışımının zayıf ve alev sıcaklığının yüksek olacağıdır. (Şekil 4)
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş Yap Yüklü-soğuk!
Motor yüklüyken ise tersine alev sıcaklığı düşük olmaktadır. (Şekil 5)
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş Yap Bu ise sizin beklediğinizin tersi olabilir. Motorlarında imkanı olup da egsoz gazı sıcaklığını ölçebilenler göstergedeki sıcaklığın genellikle yük ile birlikte arttığını gözlemlediklerinden bu ne iştir diyebilirler. Bu dedikleri de doğrudur ancak ölçtükleri alevin ortalama sıcaklığı olup bizi ilgilendiren alevin en sıcak yerinin hararetidir.
Dizel ateşlemesi
Şimdi ise dizel motor prensibine bakmalıyız. Hava ve yakıt karışımını ateşleyecek bir kıvılcım yoktur. Ateşleme havanın hızlı bir şekilde basınç altına alınması ile sıcaklığının yakıt ateşlenme noktasının (yaklaşık 320 derece santigrad) üstüne çıkması ile sağlanır. Yakıt silindire enjekte edilir ve ateşleme gerçekleşir. Pistondan geçen herhangi bir hava kaçağı sıcaklık artışını engelleyecektir. Dizel motorlarda bu kaçak silindir gömleğinin ince spiral oyuklar ile çizilmesi (honlama) ile elde edilen pürtüklü yüzey (yiv) ile önlenir.
(Şekil 6)
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş YapBu yivler piston altından gelen motor yağını tutarak yalnızca sürtünmeyi azaltmakla kalmaz, havanın piston segmanlarından kaçmasını da önlerler.
Ve şimdi acı noktaya geliyoruz.
Motoru yüksüz çalıştırdığımızda alev sıcaklığının yüksek olduğunu hatırlıyormuyuz? İşte bu yüksek sıcaklık pürtüklü silindir iç yüzeyindeki motor yağını yakmakta ve yivlerin zaman içinde yanık yağ ile dolmasına ve silindir gömleğinin cilalı bir görünüm almasına neden olmaktadır.
Yüzey parlaklığı
Bu ise silindir gömleği parlaklığı olarak adlandırılır ve motorun devamlı olarak yüksüz çalışmasından kaynaklanır. Pistonlardan kaçan hava artar ve bu kompresyon ile elde edilen sıcaklığın azalması ile birlikte motorun soğukta zorlukla start etmesine sebep olur. İşin devamı motorun hiç start etmemesine kadar gider. (Şekil7)
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş Yap Genellikle silindir gömleği parlaklığının motorun çok soğuk çalıştırılmasından kaynaklandığı söylenir. Eğer motor soğutma sistemindeki termostatı açacak kadar çalışmış ve ısınmışsa yüksüz bile olsa soğuk çalışmıyor demektir. Aslında soğuk çalıştırma silindir gömleği parlaklığından farklı problem yaratır ama bu yeteri kadar ısınmadan stop edilen motorlar için söz konusudur. Hayır, silindir gömleği parlaklığından korunma ancak motorumuzu ısıtma ve soğutma süreleri haricinde yüksüz çalıştırmamak ile mümkün olur.
Nasıl engelliyebiliriz?
Öncelikle motoru yüksüz olarak boşta olduğu kadar tam devirde de kolayca çalıştırabileceğimizi anlayalım. Uskur durmakta, suyu hareket ettirmemekte motor yüksüz çalışmaktadır. Motor ancak kendi iç direncini yenecek kadar güç sarfetmektedir. Motor devri yükün bir göstergesi değildir.
Çayı demle?
Oldukça sık olarak mürettebatın teknenin motorunu çalıştırıp ısıttıklarına rastlamışızdır. Yelken kılıfları çıkartılır, bağlama halatları hazırlanır. Sonra “ Kim çay içiyor?” soruları gelir… Yirmi dakika sonra motor hala boşta çalışmaktadır. Pek de yabancı olmadığımız bir durum değil mi? Motorun yüke geçmek için yeteri kadar ısınması ancak birkaç dakika alır.
Aküleri şarj etmek
Aküleri şarj etmek yelkenli bir teknenin önemli sorunlarından birisidir ve bu maksatla motorun çalıştırıldığına sıkça rastlanır. Bu işi ya tekne motorla yol alırken ya da bağlı iken viteste uskur suyu hareket ettirirken (bu iş için 1800 devir uygun olabilir) yapmak gerekir. Halatlarınızın iyi bağlı olduğunu ve uskur suyunuzun problem yaratmadığından emin olmalısınız. 50 amperlik bir alternatörün normalde 1 beygir gücüne kayıplarla ancak 2 veya 3 beygir gücüne ihtiyacı vardır.
Bu ise motor için yetersiz bir yüktür. Büyükçe tekneleler bir dizel jeneratör kullanmalıdırlar. Bu durumda motorun gücü jeneratörün ihtiyacı olan güce uydurulur..
Motor ölçüsü
Teknenin motoru doğru ölçüde olmalıdır. Bu açık gibi görünebilir ancak bazen aynı teknenin çeşitli motor büyüklük alternatifleri ile satışa çıktığını reklamlarından görebiliyoruz. Doğru bir motor ölçüsüne bir örnek olarak teknenin motorunun, tekne seyir süratini yaptırırken, gücünün %70 ile 75’ini kullanıyor olmasını söyliyebiliriz.Bu şekilde ağır hava şartlarında kullanılacak yeteri kadar yedek güç kalacak, bununla birlikte seyirde motorun normal şartlarda çalışmasına yeterli yükü olacaktır.
Hatırlıyalım ki burada motor gücünden bahsediyoruz, devrinden değil. Herhangi bir devirde yakıt kontrol sistemi yükü karşılıyacak gücü elde edecek şekilde yakıt enjekte etmektedir. Ne gaz kolu, ne de devir sayısı motor tarafından üretilen gücün göstergeleri değillerdir.
Motor-yelken
Şimdi en başa dönüyoruz. Hafif havada orsasına motor-yelken gitmek. (Şekil
Resimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş YapResimleri görebilmek için üye olmalısınız.
Üye Ol veya Giriş Yap Verilen örnekte pruvadan 45 derece açıyla gelen 4 knot’luk bir rüzgar esmekte. Bu şartlarda 2 knot hızla gittiğimizi varsayarsak zahiri rüzgar 5.5 knot olur. Bu durumda motoru çalıştırıp tekne hızını 6 knot’a çıkartısak zahiri rüzgar 9.2 knot’a yükselir. Yalnız yelkenle gidiyor olsak bu zahiri rüzgar şiddetinde 5 knot hız yaparız. Gayet tabi bu rakkamlar tamamen tekne özelliklerine bağlıdırlar ancak makul performansı olan modern bir yelkenli için kabul edilebilir rakkamlardır.
Motor katkısı
Evet, şimdi neler oluyor? Yelkenlimiz 6 knot hızla ilerliyor. Yeni zahiri rüzgar bu hızın 5 knot’unu sağlıyor. Dolayısı ile motorun katkısı ancak 1 knot oluyor ve bu şartlar altında motor nerdeyse yüksüz olarak çalışıyor.
Eminiz ki bu son cümleye birçoğunuz itiraz edeceksiniz, ancak hafif havada yelkenle giden ve bir sağnak alan bir yelkenliye bakın. Yelkenleriniz iyi trim edilmiş ve dümenin kontrolunu kaçırmamışsanız, sağnak sayesinde hızlanan tekne sağnak geçse bile yeni zahiri rüzgarın verdiği güç ile aynı hızda gitmeye devam eder. Centerboard yarışlarında tecrübesi olan okurlar ne anlatmak istediğimizi çok iyi bilirler.
Sonuç
Hafif havalarda motor-yelken giderken ön yelkenden kurtulun, ana yelkeninizi kasın ve motorunuza yol verin. Uzunca bir süre silindir gömleği parlamasını engellemiş olursunuz.
Derleyen : Ali Gündüz
